Nie każdy podatnik prowadzący działalność gospodarczą musi obowiązkowo stać się podatnikiem VAT. Niektórzy przedsiębiorcy mają bowiem prawo do skorzystania ze zwolnienia. Przedsiębiorcy mogą skorzystać ze zwolnień VAT podmiotowo i przedmiotowo. Jednak trzeba spełniać pewne warunki, aby było to możliwe.

Zwolnienie podmiotowe

Do objęcia zwolnieniem z VAT całej swojej sprzedaży mają prawo przedsiębiorcy spełniający wymogi wynikające z ustawy o VAT. Aby móc skorzystać z tego przywileju, przedsiębiorcy muszą mianowicie spełnić warunek dotyczący wielkości obrotu wymieniony w art. 113 ust. 1, zgodnie z którym zwolniona z podatku VAT jest sprzedaż dokonywana przez podatników, u których wartość sprzedaży (netto, czyli bez podatku VAT) w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyła łącznie 200 000 zł.

Ze zwolnienia z VAT podmiotowego mogą skorzystać także osoby, które dopiero rozpoczynają swoją przygodę z własnym biznesem. Podczas zakładania działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego zwolnieniu może podlegać sprzedaż opodatkowana, o ile jej przewidywana wartość nie przekroczy określonego limitu. W tym wypadku kwotę limitu oblicza się proporcjonalnie w stosunku do okresu prowadzenia działalności gospodarczej.

Zwolnienie przedmiotowe

Zwolnienie przedmiotowe obowiązuje ze względu na rodzaj prowadzonej przez podatnika działalności. Katalog czynności, które podlegają zwolnieniu, został wymieniony w art. 43 ust. 1 ustawy o VAT. Do najpopularniejszych czynności zwolnionych z podatku VAT przedmiotowo należą m.in.:

  • usługi medyczne,

  • usługi finansowe,

  • usługi edukacyjne.

Kiedy przedsiębiorca zostaje vatowcem?

Przedsiębiorca jest zmuszony do wpisania się na listę płatników VAT i opłacania podatku od towarów i usług w sytuacji, gdy przekroczy limit VAT – czyli roczny obrót firmy wyniesie więcej niż 200 000 zł. W takiej sytuacji automatycznie traci prawo do zwolnienia podmiotowego i staje się vatowcem. Wymóg ten jest niezależny od tego, czy płaci podatek dochodowy jako osoba fizyczna na zasadach ogólnych, na podatku liniowym czy na ryczałcie, a jako osoba prawna (np. sp. z o.o.) – podatek CIT. W momencie przekroczenia wspomnianej bariery (200 tys. zł), zwolnienie od podatku przestaje obowiązywać. Przedsiębiorcy, którzy nie złożą w tej kwestii stosownego zgłoszenia niestety narażeni są na dotkliwe kary za brak opłaty należnych podatków.

Kto musi się zarejestrować?

Przedsiębiorca ma obowiązek rejestracji jako podatnik VAT, gdy:

  • Wartość sprzedaży w poprzednim roku przekroczyła kwotę 200 tys. zł.

  • Jeżeli firma sprzedaje towary lub usługi wymienione w ustawie o VAT – np. złom z metali szlachetnych, towary opodatkowane podatkiem akcyzowym (z pewnymi wyjątkami, wymienionymi w ustawie), budynki, tereny budowlane, nowe środki transportu, części do pojazdów samochodowych i motocykli. „Vatowcami” stają się również firmy świadczące pewne usługi – np. prawnicze, w zakresie doradztwa (również z wyjątkami określonymi w ustawie), jubilerskie, ściągania długów.

  • Siedziba Firma nie znajduje się na terytorium RP.

Pełna lista czynności wyłączonych ze zwolnienia znajduje się w art. 113 ust. 13 ustawy o VAT.

„Przejście” na VAT

W sposób bardziej „miękki” przejście na VAT wymusza oczekiwanie kontrahentów podatnika – ze względu na odliczenie podatku VAT mogą oni od danego podatnika wymagać, aby wystawiał im faktury za VAT. W wielu branżach jest to standard, do którego po prostu trzeba się dostosować. Przedsiębiorca oczywiście nie musi oczekiwania takiego spełnić, jednak skutkować to może brakiem zleceń. Nie bez znaczenia jest fakt, iż podatnicy VAT uchodzą za bardziej wiarygodnych na gospodarczym roku.

Jeżeli przedsiębiorca podejmuje decyzję o rezygnacji ze zwolnienia VAT ze względu na kontrahentów (na podstawie art. 113 ustawy o VAT), wówczas przed dokonaniem pierwszej sprzedaży powinien złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne VAT-R. W ten sposób staje się czynnym podatnikiem VAT

Jak to zrobić?

Zgłoszenia dokonuje się na druku VAT-R, wypełniając go i składając do właściwego Urzędu Skarbowego (osobiście lub listownie). Zgłoszenie do podatku VAT zostaje zweryfikowane przez pracownika US. Niestety trzeba się uzbroić w cierpliwość, ponieważ proces ten wymaga czasu. Do zgłoszenia należy dołączyć tytuł prawny do lokalu z adresem wskazanym na druki VAT-R. W praktyce pracownik urzędu przed decyzją odnośnie do otwarcia obowiązku w podatku VAT, kontaktuje się z podatnikiem, a w niektórych przypadkach dokonuje wizji lokalnej w ramach czynności sprawdzających.

Należy się liczyć z tym, że weryfikacja zakończy się negatywnie i przedsiębiorca nie zostanie zarejestrowany. Sytuacja taka wystąpi, jeśli na przykład w zgłoszeniu rejestracyjnym podane zostaną błędne lub nieprawdziwe dane. Taki sam skutek odniesie próba rejestracji firmy, która – jak wynika z informacji urzędu – może wykorzystywać działalność banków do przestępstw skarbowych. Odmowa rejestracji spotka także firmy z orzeczonym zakazem sądowym prowadzenia działalności gospodarczej.

W jakich terminach należy dokonać rejestracji?

  • przed dniem dokonania pierwszej sprzedaży towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT;

  • przed dniem, w którym przedsiębiorca utraci prawo do zwolnienia – czyli po przekroczeniu limitu 200 tys. zł wartości sprzedaży netto w ciągu roku podatkowego lub kwoty ustalonej proporcjonalnie do liczby miesięcy, jakie pozostały do zakończenia roku podatkowego;

  • przed początkiem miesiąca w którym przedsiębiorca rezygnuje ze zwolnienia podmiotowego.

Jakie są główne prawa i obowiązki czynnych podatników VAT

Obowiązkiem podatnika VAT jest prowadzenie ewidencji zakupów i sprzedaży. Przedsiębiorcy objęci VAT-em co miesiąc (albo co kwartał – w przypadku „małych” podatników) składają do urzędu skarbowego deklaracje i ewidencje sprzedaży określające wysokość podatku jako pliki JPK. Rozliczają różnicę w podatku naliczonym i należnym, a jeśli wystąpi podatek VAT do zapłaty, należy go odprowadzić na rachunek urzędu do 25. dnia każdego miesiąca po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy (w przypadku kwartalnego rozliczenia – do 25. dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy). Podatnicy są zobowiązani wystawiać faktury VAT, a w przypadku korzystania w form elektronicznych, na wniosek urzędu, dostarczyć je jako pliki JPK_FA do urzędów w przypadku kontroli. Jako podatnicy VAT przy dokonywaniu transakcji i płatności sami muszą weryfikować i są weryfikowani jako podatnicy/kontrahenci na białej liście VAT – ponosząc konsekwencje podatkowe i karnoskarbowe w przypadku nie znajomości tych przepisów.

Kiedy można wrócić do zwolnienia z VAT

Jeśli przedsiębiorca utracił prawo do zwolnienia podmiotowego z VAT lub zrezygnował z niego, może ponownie skorzystać ze zwolnienia po upływie pełnego roku kalendarzowego funkcjonowania jako podatnik VAT (tj. licząc od końca roku, w którym nastąpiła utrata lub rezygnacja z prawa).

Powrót do zwolnienia możliwy jest, jeśli przedsiębiorca spełnia warunki prowadzenia działalności gospodarczej podlegającej zwolnieniu z VAT. W tym celu należy ponownie złożyć aktualizację formularza VAT-R w urzędzie skarbowym.

Bardziej szczegółowe informacje dotyczące rejestracji jako podatnik VAT dostępne są na dedykowanej tej sprawie stronie Ministerstwa Finansów.

S.F.