Nowa ustawa o ochronie sygnalistów, która weszła w życie w czerwcu 2024 roku, to krok w stronę zapewnienia większej ochrony osobom, które zgłaszają nieprawidłowości w ramach organizacji. Wprowadza szereg ważnych zmian, które mają na celu zabezpieczenie sygnalistów przed działaniami odwetowymi i zachęcenie ich do ujawniania informacji o naruszeniach prawa. Działania sygnalistów mają ogromne znaczenie nie tylko z perspektywy interesów firm, ale także społeczeństwa, gdyż pomagają chronić obywateli przed konsekwencjami łamania przepisów.
Kim jest sygnalista?
Zgodnie z ustawą, sygnalistą może być szerokie grono osób. Ochroną obejmuje się nie tylko pracowników, ale również osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, przedsiębiorców, członków organów prawnych czy stażystów. Oznacza to, że sygnaliści mogą pochodzić z różnych grup zawodowych i nie muszą być związani z organizacją w klasycznym stosunku pracy.
Sygnaliści mają prawo zgłaszać lub ujawniać publicznie informacje o naruszeniach prawa, które miały miejsce w kontekście ich działalności zawodowej – zarówno przed, jak i po zakończeniu współpracy z danym podmiotem.
Nowa ochrona dla sygnalistów
Kluczowym elementem nowej ustawy jest zapewnienie większej ochrony sygnalistom. Ochrona przysługuje od momentu zgłoszenia lub ujawnienia informacji, pod warunkiem, że osoba miała uzasadnione podstawy sądzić, iż zgłaszana przez nią informacja jest prawdziwa i dotyczy naruszenia prawa. To oznacza, że sygnaliści muszą mieć pewność co do słuszności swoich działań, aby nie narażali się na odpowiedzialność prawną.
Jeśli ktoś zgłasza informacje, wiedząc, że nie doszło do naruszenia prawa, może zostać ukarany grzywną lub nawet pozbawieniem wolności na okres do 2 lat.
Nowe obowiązki dla firm
Nowa ustawa nakłada na przedsiębiorców i organizacje obowiązek przyjęcia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń prawa. Będą musieli oni stworzyć systemy umożliwiające pracownikom i innym osobom zgłaszanie nieprawidłowości, a także zapewnić odpowiednią ochronę danych osobowych sygnalistów. Przepisy wskazują, że firmy zatrudniające 50 lub więcej osób powinny już teraz rozpocząć pracę nad przygotowaniem takich procedur, które będą musiały być wdrożone do 1 stycznia 2025 roku.
Procedury zgłaszania naruszeń
Ustawa przewiduje trzy główne procedury zgłaszania naruszeń prawa:
- Zgłoszenia wewnętrzne – to procedura przyjęta przez pracodawcę, w ramach której pracownicy i inne osoby mogą zgłaszać nieprawidłowości wewnątrz organizacji.
- Zgłoszenia zewnętrzne – sygnaliści mogą również zgłaszać naruszenia odpowiednim organom publicznym, takim jak Rzecznik Praw Obywatelskich.
- Ujawnienie publiczne – ta procedura ma charakter wyjątkowy i jest dostępna w sytuacjach, gdy inne metody zawiodły. Ujawnienie informacji publicznie wymaga spełnienia dodatkowych warunków.
Dzięki tej elastyczności sygnalista może wybrać najbardziej odpowiednią drogę zgłoszenia, w tym również zgłosić naruszenie bezpośrednio do organu zewnętrznego, omijając procedurę wewnętrzną.
Ochrona przed działaniami odwetowymi
Ustawa wprowadza również szereg środków ochrony, w tym:
- Odszkodowanie lub zadośćuczynienie – sygnalista, który padnie ofiarą działań odwetowych, ma prawo do rekompensaty. Minimalna wartość odszkodowania wyniesie równowartość średniego miesięcznego wynagrodzenia krajowego.
- Zakaz odpowiedzialności za zgłoszenie – sygnalista nie może zostać ukarany, pod warunkiem że jego zgłoszenie miało uzasadnione podstawy.
- Nieważność postanowień umownych – zapisy, które mogłyby wykluczać zgłaszanie naruszeń lub przewidywałyby sankcje za takie zgłoszenia, będą uznawane za nieważne.
Kiedy obowiązki wchodzą w życie?
Zgodnie z ustawą, organizacje zatrudniające co najmniej 50 osób na 1 stycznia 2025 roku muszą wdrożyć procedury zgłaszania naruszeń. Warto zaznaczyć, że wymóg ten dotyczy także firm działających w specyficznych branżach, takich jak sektor finansowy, ochrony środowiska, czy przeciwdziałania praniu pieniędzy, które muszą wprowadzić procedury zgłoszeń bez względu na liczbę pracowników.
Zmiany, które wprowadza nowa ustawa o ochronie sygnalistów, mają na celu nie tylko ochronę osób zgłaszających naruszenia, ale także budowanie bardziej transparentnych i odpowiedzialnych organizacji. Przedsiębiorcy powinni już teraz rozpocząć przygotowania, by wdrożyć wymagane procedury przed ustawowym terminem. Dzięki temu, organizacje będą w stanie skuteczniej zapobiegać naruszeniom prawa, jednocześnie dbając o prawa swoich pracowników i współpracowników.