W dniu 25 września 2024 roku wchodzi w życie nowa ustawa o ochronie sygnalistów, która ma na celu zapewnienie ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa w miejscu pracy. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r., sygnalistą jest osoba fizyczna zgłaszająca lub ujawniająca publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.
Kto może być sygnalistą? Poniżej lista:
- Pracownik
- Pracownik tymczasowy
- Osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. umowa cywilnoprawna)
- Przedsiębiorca
- Prokurent
- Akcjonariusz lub wspólnik
- Członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej
- Osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy
- Stażysta
- Wolontariusz
- Praktykant
- Funkcjonariusz
- Żołnierz
Zakres ochrony
Ustawa ma na celu objęcie ochroną sygnalistów, niezależnie od formy świadczenia pracy lub pełnienia służby. Ochroną będą objęte osoby zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego, które zgłaszają naruszenia prawa lub uzasadnione podejrzenia takich naruszeń.
Obowiązki dla pracodawców
Podmioty zatrudniające co najmniej 50 osób są zobowiązane do ustalenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych. Procedura ta musi być konsultowana z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników. Konsultacje te powinny trwać od 5 do 10 dni.
Elementy procedury wewnętrznej
Procedura zgłoszeń wewnętrznych musi zawierać:
- Wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń
- Sposoby przekazywania zgłoszeń (ustne lub pisemne)
- Osobę lub jednostkę odpowiedzialną za działania następcze
- Tryb postępowania z anonimowymi zgłoszeniami
- Obowiązek potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia w ciągu 7 dni
- Działania następcze z należytą starannością
- Termin na przekazanie informacji zwrotnej do 3 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia
- Informacje o zgłoszeniach zewnętrznych do Rzecznika Praw Obywatelskich lub odpowiednich organów
Ochrona danych osobowych i poufność
Procedura musi gwarantować, że dane osobowe zawarte w zgłoszeniach są chronione przed dostępem nieupoważnionych osób oraz zapewniać poufność tożsamości sygnalisty, osoby, której dotyczy zgłoszenie oraz innych osób wymienionych w zgłoszeniu.
Zgłoszenia zewnętrzne
Sygnalista ma prawo do dokonania zgłoszenia zewnętrznego bez konieczności wcześniejszego zgłoszenia wewnętrznego. Do przyjmowania takich zgłoszeń uprawniony jest Rzecznik Praw Obywatelskich lub odpowiedni organ publiczny, które mają obowiązek ustalenia odpowiednich procedur przyjmowania zgłoszeń.
Ochrona przed działaniami odwetowymi
Ustawa wyraźnie zakazuje podejmowania działań odwetowych wobec sygnalistów. W przypadku działań odwetowych sygnalista może domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia. Przepisy ustawy wyłączają odpowiedzialność sygnalistów za dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem, że mieli uzasadnione podstawy do sądzenia, że zgłoszenie było niezbędne.
Nieważność niekorzystnych postanowień umów
Postanowienia umów o pracę oraz innych umów wyłączające lub ograniczające prawo do zgłoszenia lub ujawnienia publicznego są nieważne. Ustawa chroni również osoby, które poniosły szkodę z powodu świadomego zgłoszenia nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, dając im prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia.
Nowa ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza istotne zmiany, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobom zgłaszającym naruszenia prawa w miejscu pracy oraz nakłada nowe obowiązki na pracodawców. Warto zapoznać się z jej zapisami i przygotować odpowiednie procedury w organizacjach, aby być zgodnym z nowymi regulacjami.