Zarząd sukcesyjny służy do tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, prowadzącego działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Dzięki niemu można zachować ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa i kontynuować jego prowadzenie po śmierci przedsiębiorcy. Wzmacnia on również ochronę osób trzecich np. pracowników czy kontrahentów. 

Możliwości te przyznaje obowiązująca od 2018 r. ustawa o zarządzie sukcesyjnym i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. W świetle tej ustawy zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy może sprawować zarządca sukcesyjny.

Są dwie możliwości powołania zarządcy sukcesyjnego:

1. Przedsiębiorca już za życia może wskazać określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, albo może zastrzec, iż z chwilą śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy łączy się z obowiązkiem dokonania odpowiedniego wpisu do CEIDG.

2. Uprawnienie powołania zarządu sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy przysługuje: małżonkowi przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub spadkobiercy.

Zarząd sukcesyjny i jego wyznaczenie wiąże się z określonymi skutkami podatkowymi:

1. podatnikiem podatku PIT jest przedsiębiorstwo w spadku, a nie właściciele przedsiębiorstwa czy zarządca sukcesyjny; na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przedsiębiorstwo w spadku posiada zatem status samodzielnego podatnika prowadzącego działalność gospodarczą,

2. rozliczenia podatkowe prowadzone są na dotychczasowych zasadach obowiązujących zmarłego przedsiębiorcę, przedsiębiorstwo w spadku dopiero w kolejnym roku podatkowym może zmienić formę opodatkowania,

3. w okresie zarządu sukcesyjnego zarządca musi wykonywać wszystkie obowiązki podatkowe, takie jak odprowadzanie zaliczek na podatek dochodowy osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie, wystawianie faktur i składanie wymaganych prawem deklaracji, rozliczenie roczne przedsiębiorstwa w spadku, odbywa się na formularzach z dopiskiem „S” np. PIT36-LS,

4. przedsiębiorstwo w spadku nie jest uprawnione do złożenia rozliczenia rocznego PIT zmarłego przedsiębiorcy za okres od początku roku do dnia jego śmierci; zobowiązanie podatkowe zmarłego przedsiębiorcy za ten okres jest określane przez organ podatkowy w decyzji podatkowej, doręczanej spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy.

Ważnym aspektem jest ograniczenie czasowe – zarząd sukcesyjny wygasa najpóźniej z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Warto zaplanować procesy kontynuacji, zbycia bądź likwidacji działalności po zmarłym przedsiębiorcy.

Dostępne są także inne metody planowania sukcesji biznesu. Jedną z możliwości jest wykorzystanie Fundacji Rodzinnej – nowej instytucji prawa polskiego umożliwiającej kontrolowany przekaz majątku rodzinnego. W przeciwieństwie do zarządu sukcesyjnego, który służy do kontynuacji działalności prowadzonej przez zmarłego przedsiębiorcę, Fundacja Rodzinna skupia się głównie na ochronie majątku i jego długoterminowym zarządzaniu, oferując jednocześnie istotne korzyści podatkowe.

Fundacja Rodzinna to odrębna osoba prawna, powoływana przez fundatora lub fundatorów, którymi mogą być wyłącznie osoby fizyczne. Tworzona jest w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. To rozwiązanie pozwala na zaplanowane przekazywanie majątku firm rodzinnych oraz innych składników majątku. Umożliwia również zabezpieczenie majątku prywatnego przed niepowodzeniem w biznesie.

Działanie i szczegółowy cel Fundacji Rodzinnej określane są w statucie fundacji przez fundatora. Natomiast z samych przepisów ustawy wynika, że podstawowym jej celem jest ochrona rodzinnego majątku oraz ustalenie zasad korzystania z niego, nie zaś prowadzenie działalności gospodarczej. Działalność taka może być przez nią prowadzona jedynie w ograniczonym zakresie.

Podstawą opodatkowania Fundacji Rodzinnej jest przychód równy wartości świadczenia lub mienia otrzymywanego przez beneficjenta. Warto zaznaczyć, że przy obliczaniu tego podatku nie można uwzględniać kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji.

Korzyści podatkowe związane z Fundacją Rodzinną:

1. Zwolnienie z CIT – przychód fundacji rodzinnej nie generuje obowiązku płacenia podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Jest to wynik zwolnienia podmiotowego Fundacji Rodzinnej, zgodnie z art. 6 ustawy o CIT.

2. Ulga w CIT przy wypłacie świadczeń beneficjentom – Fundacja Rodzinna nie płaci podatku CIT do czasu wypłaty świadczeń beneficjentom. Wypłata świadczeń, podlega opodatkowaniu ryczałtowym 15% CIT.

3. Brak obowiązkowej składki zdrowotnej i daniny solidarnościowej – beneficjenci Fundacji Rodzinnej są zwolnieni z obowiązku uiszczania składki zdrowotnej i daniny solidarnościowej.

4. Zwolnienie od podatku przy rozwiązaniu fundacji – przekazanie majątku grupie zero w stosunku do fundatora (m.in. małżonek, wstępni, zstępni) w wyniku rozwiązania fundacji jest zwolnione od podatku.

Zarząd sukcesyjny i Fundacja Rodzinna stanowią dwie istotne instytucje w kontekście planowania sukcesji biznesu. Zrozumienie i wykorzystanie tych narzędzi może przyczynić się do skutecznego planowania przyszłości przedsiębiorstwa, zapewniając równowagę między ciągłością działalności, a optymalnym wykorzystaniem korzyści podatkowych.