Urlop wypoczynkowy jest niezbędny do zachowania dobrego stanu zdrowia i samopoczucia, a także utrzymania efektywności pracy na odpowiednim poziomie. Od strony prawnej kwestię tę reguluje Kodeks pracy, który precyzyjnie określa, komu i w jakich okolicznościach przysługuje czas wolny oraz ile dni urlopu przysługuje pracownikowi.
Urlop wypoczynkowy dla pracowników stanowi zwykle jeden z najbardziej wyczekiwanych okresów w roku. W tym czasie można nie tylko odpocząć po wielu miesiącach wyczerpującej pracy, ale także poświęcić więcej czasu rodzinie, bliskim, „nadrobić zaległości” w czytaniu książek, poświęcić się bez reszty swojemu hobby, „złapać” trochę opalenizny itd. Urlop jest również korzystny dla pracodawcy – pracownik wypoczęty funkcjonuje bowiem sprawniej, jest skuteczniejszy w działaniu, bardziej kreatywny i zaangażowany w wykonywanie swoich obowiązków.
Komu przysługuje
Urlop wypoczynkowy ma prawo otrzymać każdy, kto jest zatrudniony na warunkach umowy o pracę. W czasie urlopu wypoczynkowego pracownikowi etatowemu przysługuje wynagrodzenie za cały okres przerwy.
W przypadku umowy zlecenia lub o dzieło taka możliwość nie istnieje – kwestia ewentualnych dni wolnych od pracy pozostaje do indywidualnego uzgodnienia między stronami umowy. Ponieważ do umów zleceń nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy, wykonawcy zlecenia nie przysługują uprawnienia pracownicze (w tym prawo do urlopu wypoczynkowego) – chyba, że uprawnienie takie zapisano w umowie.
Długość urlopu a staż pracy
Na długość urlopu wpływa łączny staż pracy nie tylko w aktualnej firmie, ale również we wszystkich, w których dana osoba była wcześniej zatrudniona (okresy te sumują się).
Nawet osoby pracujące w danym zakładzie krótko mogą skorzystać z przerwy w pracy – jednak nie w wymiarze takim, który wynikałby ze stażu pracy. Po przepracowaniu jednego miesiąca dana osoba ma prawo do 1/12 tego okresu. Po każdym miesiącu pracy „pula” urlopu do wykorzystania rośnie o taką samą wielkość – czyli np. po dwóch miesiącach przysługuje pracownikowi 2/12, po trzech miesiącach 3/12 itd. W konsekwencji urlop wypoczynkowy w pełnym wymiarze można uzyskać dopiero po przepracowaniu całego roku w danym zakładzie.
Decyzja o udzieleniu urlopu wypoczynkowego
…należy do pracodawcy. Urlop nie może być przez pracownika rozpoczęty samowolnie. Aby z niego skorzystać, należy złożyć przełożonemu odpowiedni wniosek ze wskazaniem okresu, w którym osoba zatrudniona chce wypocząć.
Ile dni urlopu przysługuje na umowie o pracę?
W Kodeksie pracy znajdują się szczegółowe wytyczne dotyczące wymiaru czasu wolnego od obowiązków zawodowych. Zgodnie z nimi osoby, których staż pracy jest krótszy niż 10 lat, mogą uzyskać maksymalnie w danym roku 20 dni urlopu wypoczynkowego (pod warunkiem przepracowania pełnego roku w danym zakładzie). Z kolei pracownikom zatrudnionym na umowie o pracę dłużej niż 10 lat przysługują 26 dni urlopu.
Szkoła też „liczy się” do urlopu
Do okresu wliczanego jako odpowiednik stażu pracy (w odniesieniu do urlopu) uznaje się również naukę w szkołach. Osoby, które ukończyły zasadniczą szkołę zawodową, uzyskują dodatkowe 3 lata uprawniające do urlopu (lub 2 lata – w przypadku absolwentów szkół dwuletnich). Zakończywszy naukę w średniej szkole zawodowej, można uzyskać maksymalnie 5 lat wliczających się do wymiaru urlopu. W przypadku średniej szkoły ogólnokształcącej (liceum) są to 4 lata, szkoły policealnej – 6 lat, a szkoły wyższej (niezależnie od uzyskanego tytułu naukowego) – 8 dodatkowych lat. Oczywiście liczb tych (np. szkoła średnia plus studia) nie sumuje się – pod uwagę brana jest tylko ostatnia (co należy podkreślić: ukończona) szkoła.
Niepełny etat
Osoby zatrudnione na niecały etat mają prawo do urlopu wypoczynkowego w odpowiednio mniejszym wymiarze. Jeśli ktoś ma umowę na pół etatu, przysługuje mu również połowa wolnych dni (10 lub 13 – w zależności od stażu pracy), przeliczanych jednak na 8 godzin pracy. Pracownikowi zatrudnionemu zatem na pół etatu przysługuje odpowiednio 80 lub 104 godziny urlopu do wykorzystania.
Zaległy urlop wypoczynkowy
Co do zasady urlop wypoczynkowy powinien być udzielany pracownikowi w roku kalendarzowym, za który przysługuje. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy pracownik nie może wykorzystać zaplanowanego na dany rok urlopu (np. ze względu na długotrwałą chorobę, urlop macierzyński lub z innych ważnych przyczyn – które musi umotywować na odpowiednim wniosku). Termin urlopu może też zostać przeniesiony ze względu na szczególne potrzeby firmy – np. wtedy, gdy absencja danej osoby zaburzałaby tok pracy zespołu. Przeniesiony na rok następny urlop musi być jednak wykorzystany najpóźniej do końca września.
Urlop wypoczynkowy jest prawem każdego pracownika i nie może być traktowany „uznaniowo” przez pracodawcę. Odmowa udzielenia takiego urlopu (w wymaganych ustawowo terminach) jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny – od jednego do trzydziestu tysięcy zł. Odpowiedzialność za to naruszenie ponosi wyłącznie pracodawca.