Postępowanie w sprawach gospodarczych

Kodeks postepowania cywilnego – stanowiący trzon m.in. procedury dochodzenia roszczeń na gruncie prawa prywatnego wyróżnia co najmniej kilka trybów postępowania – w zależności chociażby od charakteru sprawy. Specyficznym trybem procesowym jest regulowane przez art. 458¹ i następne Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie w sprawach gospodarczych nazywane także tzw. sprawami gospodarczymi czy postępowaniem gospodarczym.

Zgodnie z cytowaną regulacją postępowanie to jest szczególnym trybem niejako „zarezerwowanym” tylko dla określonej grupy podmiotów i w konkretnym rodzaju spraw. Zgodnie z art. 458² Kodeksu postępowania cywilnego sprawami gospodarczymi są m.in. ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, z umów o roboty budowlane oraz ze ściśle związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych czy z umów leasingu (zauważyć jednak należy, że katalog tych spraw jest szerszy). Bezsprzecznie można przyjąć założenie, że większość spraw rozpoznawanych w omawianym trybie dotyczy roszczeń przedsiębiorców.

O ile cytowana uprzednio regulacja zasadniczo nie stanowi zamkniętego katalogu podstawy tych roszczeń (mogą to być roszczenia o zapłatę, związane z nienależytym wykonaniem umowy, czy niewykonaniem umowy itd.) to aby sprawa, w której stronami są przedsiębiorcy, mogła być uznana za sprawę gospodarczą roszczenie to musi wiązać się z prowadzeniem działalności gospodarczej. Powyższe oznacza, że roszczenie jednego przedsiębiorcy przeciwko innemu nie zawsze musi podlegać rozpoznaniu w trybie gospodarczym, jeżeli roszczenie to nie jest wprost związane z tą działalnością. O ile w przypadku spółek kapitałowych ta okoliczność raczej nie będzie występować, to w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą z reguły decydującym będzie to, czy nabycie towaru lub usługi było dokonane w ramach prowadzonej działalności. Jak bowiem wiadomo, w przypadku osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarcza ich majątek „firmowy” i prywatny stanowią de facto jedną całość. Jeżeli zatem osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą nabędzie towar od przedsiębiorcy, a towar ten nie będzie nabyty w ramach czy na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, należy raczej wykluczyć dopuszczalność rozpoznania sprawy w omawianym trybie ( w praktyce – chociaż nie jest to formalno – prawna reguła, decydujące często będzie nabycie towaru „na fakturę”).

W kontekście powyższe uzasadnionym pytaniem zdaje się być to, w jakim zakresie rozpoznanie sprawy w trybie gospodarczym różni się standardowego trybu procedowania sprawy. Przede wszystkim w zakresie kwestii stricte formalnych wyróżnić należy to, że sprawy te rozpoznawane są przez wydziały gospodarcze (odpowiednio Sądu Rejonowego lub Okręgowego). Biorąc powyższe pod uwagę, mimo „cywilnego” charakteru sprawy, trafiają one do odrębnego wydziału. Co ważne, odmiennie od wydziałów cywilnych – które znajdują się w każdym sądzie rejonowym – nie w każdym sądzie rejonowym tworzony jest wydział gospodarczy. Oznacza to, że właściwy terytorialne sąd gospodarczy w danej sprawie może być mniej lub bardziej oddalony od miejscowości w jakiej sprawa byłaby rozpoznawania przez wydział cywilny. Zasadą jest bowiem, że wydział gospodarczy sądu rejonowego tworzony jest dla kilku miejscowości (właściwości kilku sądów rejonowych).

Kolejno zwrócenia uwagi wymaga, że postępowanie gospodarcze wymusza na stronach sporu powołanie wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie – w przypadku powoda, a w przypadku pozwanego – w odpowiedzi na pozew. W założeniu ustawodawcy taka regulacja ma zapewnić sprawniejsze rozpoznawanie spraw – aby zmobilizować strony (pod rygorem pominięcia później powołanych dowodów) do zaoferowania sądowi pełnego obrazu sprawy (materiału dowodowego). Wyjątkiem od tej zasady jest okoliczność, kiedy potrzeba powołania dowodów wynikła później, pamiętać jednak należy, że to zawsze podlega pewnej uznaniowości sądu a tym samym istnieje ryzyko, że sąd danego dowodu nie przyjmie (wyda postanowienie w przedmiocie jego pominięcia).

Kolejnym ważnym elementem postępowania gospodarczego jest okoliczność przekazania prymatu dowodom z dokumentów na rzecz dowodów z zeznań świadków. Jak stanowi bowiem art. 458¹⁰ Kodeksu postępowania cywilnego dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Przynajmniej zatem w teorii, sąd gospodarczy powinien w pierwszej kolejności opierać swoje rozstrzygnięcie na dowodach z dokumentów (umowy, dokumenty księgowe, korespondencja etc.). Z tego względu niezwykle istotne jest to, aby w obrocie gospodarczym zadbać o należyte sformalizowanie czy udokumentowanie wszelkich dokonywanych transakcji.